•  
  •  
 

Abstract

The Esperanto movement in Indonesia has grown in the past five years from being almost non-existent to having a national association with several clubs. One might therefore assume that the Esperanto movement in Indonesia is a totally recent phenomenon. However, already at the beginning of the twentieth century there were Esperantists in the territory of today's Indonesia. Between the two World Wars the movement was active: periodicals and books were published, courses held, and clubs and associations established. As a result of the Second World War this vigorous movement collapsed, but following independence the movement reflourished under the guidance of the Minangkabau journalist and feminist Rangkajo Chailan Sjamsoe Datoe Toemenggoeng. In November 1962 Datoe Toemenggoeng unfortunately passed away, and soon afterward the Esperanto movement again collapsed. Research reveals that this repeated disappearance of the movement was due not only to the death of this leader, but mostly to political factors.

References

Based on periodicals

Bataviaasch Nieuwsblad

1931a “Esperanto”, Bataviaasch Nieuwsblad (4 May) 46/125: 1.

1931b “Radio-nieuws”, Bataviaasch Nieuwsblad (5 May) 46/126: 6.

1932 “Seido Miyatake – Bestudeert inheemsche folklore en talen”, Bataviaasch Nieuwsblad (7 August) 47/?: ?34

De Indische Courant

1926a “Esperanto”, De Indische Courant (4 November) 6/43: 5.

1926b “Esperanto”, De Indische Courant (16 December) 6/79: 2.

1926c “Esperanto”, De Indische Courant (17 December) 6/80: 2.

1927a “Esperanto”, De Indische Courant (19 January) 6/106: 2.

1927b “Esperanto”, De Indische Courant (20 January) 6/107: 2.

1927c “Esperanto cursussen”, De Indische Courant (7 April) 6/170: 2.

1928 “Onderwijs; Esperanto”, De Indische Courant (24 August) 7/284: 6.

1931a “Radio-rubriek; Lezingen over Esperanto”, De Indische Courant (16 April) 10/176: 2.

1931b “Radio-rubriek; Esperanto voor de radio”, De Indische Courant (21 April) 10/180: 9.

De Locomotief; Samarangsch Handels- en Advertentieblad

1894 “Het oordeel van Graaf Tolstoi over eene wereldtaal”, De Locomotief; Samarangsch handels- en advertentieblad (15 August) 43/188: 2.

De Sumatra Post

1909 “De ’lingua franca’ voor Indië“, De Sumatra Post (15 June) 11/136: 6.

1910 “Ons Dagelijksch Nieuws; Medan, 5 December; Sint op tournée”, De Sumatra Post (5 December) 8/276: 6.

1917 “Mirovitch en Plastro“, De Sumatra Post (10 May) 19/109: 5.

1931a “Esperanto; Uitzending van de Nicro”, De Sumatra Post (11 May) 33/108: 5.

1931b “Uitzendingen van de Nicro”, De Sumatra Post (11 May) 33/108: 5.

1931c “Sumatra de Nicro-uitzendingen”, De Sumatra Post (27 May) 33/120: 2.

1931d “Een wereldreiziger-journalist; Met Esperanto de wereld om”, De Sumatra Post (10 June) 33/132: 2.

El Popola Ĉinio

1963 “S-ino Rkj. Ch. Sj Datoe Toemenggoeng Forpasis“, El Popola Ĉinio. [14]/1: 44.

Esperanto

1927a “Tra la mondo esperantista. Kroniko; Hindio Nederlanda”, Esperanto 23/2: 41.

1927b “Tra la mondo esperantista; Kroniko; Indio Nederlanda”, Esperanto 23/12: 15.

1928 “Kroniko; Borneo (Nederlanda Indio)”, Esperanto 24/1: 13.

1952a “Indonezio”, Esperanto 48/3: 68-69.

1952b “Indonezio”, Esperanto 48/11: 293.

2002 “Forpasoj. Eriko Sunardo”, Esperanto. 95/6: 142.

Esperanto Triumfonta (later Heroldo de Esperanto)

1923a “Saluto al Celebes”, Esperanto Triumfonta (6 May) [4]/135: [2].

1923b “Kroniko; Azio; Nederlanda Hindujo”, Esperanto Triumfonta (2 December) [4]/168: [2].

1924 “Kroniko – Azio – Java insulo (Nederlanda Hindujo)”, Esperanto Triumfonta (13 April) [5]/187: [3].

Esperanto Internacia

1936 “Estraro de Selebesa Esperanto-Asocio”, Esperanto Internacia 1/2: 7.

Espero Katolika

1925s “Nia Movado en Nederlanda Hindujo”, Espero Katolika 1/5: 73.

Heroldo de Esperanto (new name of Esperanto Triumfonta since 1925)

1925a “Kroniko; Azio; Nederlanda Hindujo”, Heroldo de Esperanto (16 May) [6]/38: [3].

1925b “Java estanteco ; Malagrabla sentado, kiu floras“, Heroldo de Esperanto (5 May) [6]/39: [3].

1925c “Kroniko; Azio; Nederlanda Hindujo”, Heroldo de Esperanto (13 June) [6]/45: [4].

1931 “Kroniko de l’Esperanto-movado; Nederlanda Hindujo”, Heroldo de Esperanto (27 November) [12]/48: 4.

1933 “Esperanto Vivas; Nederlanda Hindujo”, Heroldo de Esperanto (17 September) 14/37: 3.

1935 “Hadzi Raden Mustapha”, Heroldo de Esperanto (3 March) 16/9: 3.

1936 “Estraro de Selebesa Esperanto-Asocio”, Heroldo de Esperanto (15 October) 16/3: 2.

1940 “Post sesmonata milito: Kiel statas Esperanto tra la mondo?”, Heroldo de Esperanto (1 March) 21/5: 1.

1947 “Ankau Azio revekiĝas por Esperanto”, Heroldo de Esperanto (1 March) 23/5: [1].

Het Nieuws van den Dag; Kleine Courant

1894 “Het oordeel van Graaf Tolstoi over eene wereldtaal”, Het Nieuws van den Dag; Kleine Courant (8 July) 21/27: 2.

Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië

1931a “Bataviasche Radio Vereeniging”, Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië (4 May) 36/100: 11.

1931b “Radio-nieuws”, Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië (5 May) 36/101: 10.

1932 “Japansch geleerde op bezoek”, Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië (10 August) 37/185: 6.

Het Nieuwsblad voor Sumatra

1957 “Mevr. Datoek Toemenggoeng, La batiko kiel pasporto”, Het Nieuwsblad voor Sumatra (6 September) 10/2679: 2.

Hinda Esperantisto

1925 “Al la legantoj”, Hinda Esperantisto 1/1/: 1-2.

1929 “Unuigho de gesperantistoj en Nederl. Hindujo”, Hinda Esperantisto (November-December) [3]/6: 4.

1930a “Unuigho de Geesperantistoj en Ned. Hindujo”, Hinda Esperantisto (January-February) [4]/7: 4.

1930b “Ekstremorienta Esperanto-Oficejo kaj -Instituto”, Hinda Esperantisto (January-February) [4]/7: IV.

1930c “Ekstremorienta Esperanto-Oficejo kaj -Instituto”, Hinda Esperantisto (March-April) [4]/8: III.

1930d “Esperanto-Bureau & Instituut ‘Liem Tjong Hie’ Semarang”, Hinda Esperantisto (July-August) [4]/10: [I].

1932 “Esperanto en antaŭa tempo”, Hinda Esperantisto 4[6]/16: 46.

Holanda Esperantisto

1924 “Esperanto en Hindujo”, Holanda Esperantisto 3/38-39: [4].

1929 “Esperanto in Nederlandsch-Indië; Paŝo post paŝo“, Holanda Esperantisto 8/77: 65-66.

Interligilo

1934a “Ĉe la Unua Numero”, Interligilo (March) 1/1: 1.

1934b Interligilo (April) 1/2: 1.

Jarlibro (Yearbooks, based on chronological order)

Oficiala Jarlibro

1908-10 Oficiala Jarlibro de Universala Esperanto-Asocio. Paris/Génève: Universala Esperanto-Asocio.

1911-16 Oficiala Jarlibro. Génève: Universala Esperanto-Asocio.

1919 Oficiala Adresaro. Bern: Universala Esperanto-Asocio.

1920 Oficiala Jarlibro. Bern: Universala Esperanto-Asocio.

1921-23 Oficiala Jarlibro. Génève: Universala Esperanto-Asocio.

1924-36 Oficiala Jarlibro de la Esperanto-Movado. Génève: Universala Esperanto-Asocio.

Jubilea Jarlibro

1937 Jubilea Jarlibro de la Esperanto-Movado. Génève: Universala Esperanto-Asocio.

Jarlibro de la Internacia Esperanto-Ligo

1937-46 Jarlibro de la Internacia Esperanto-Ligo. Heronsgate: Internacia Esperanto-Ligo.

Jarlibro IEL-UEA

1947 Jarlibro IEL-UEA. Heronsgate: Internacia Esperanto-Ligo.

Jarlibro de la Universala Esperanto-Asocio

1948-55 Jarlibro de la Universala Esperanto-Asocio. Heronsgate: Universala Esperanto-Asocio.

1956-89 Jarlibro [each with the year added to the title]. Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio.

Laborista Esperantisto

1950 “El la mondo esperantista”, Laborista Esperantisto 19/8: 61.

La Praktiko

1933a “Al la venko! – 107. Esperanto-organizo en Orienta Hindujo“, La Praktiko. 2/6: 4.

1933b “Informoj; Nederlanda Hindujo“, La Praktiko. 2/6: 11.

1936 “Informoj; Nederlanda Hindujo”, La Praktiko 5/9: 13.

1951 “Oriento kaj Okcidento interamikiĝas per Esperanto”, La Praktiko 15/7-9: 89.

1952a “S-ino Rankajo ...”, La Praktiko 16/4-5: 47.

1952b “Esperanto ekfloris en Indonezio”, La Praktiko 16/10: 132.

1954 “Informoj; Indonezio“, La Praktiko 18/6: 92.

1958 “Informoj.; Indonezio”, La Praktiko 22/9: 126.

La Sperto

1935a La Sperto 1/1: [1]-4.

1935b La Sperto 1/2: [1]-4.

L’espérantiste

1902 “Nouvelles adhésions (novaj aliĝoj); Membres adeptes“, L’espérantiste 5/56-57: 95.

1903 “Société française pour la Propagation de l’Esperanto; Nouveaux candidats (novaj kandidatoj); Adeptes“, L’espérantiste 6/71: 308.

Nederlanda Esperantisto

1948 “Esperantistoj en Indonezio“, Nederlanda Esperantisto 13/10: 101. Neratja

1923 “Oedjian Esperanto“, Neratja (5 May) 7/88: 4.

Nia Organo

1936 “Esperanto Radio-Kurso”, Nia Organo 1/1: 5.

1937 “Korte berichten – Esperanto-cursus in Indisch Dagblad”, Nia Organo 2/2: 113.

1938a “Mededelingen”, Nia Organo 2/3: 125.

1938b “Mededelingen”, Nia Organo 2/10: 202.

1940a “De Bandoengse Feestavond”, Nia Organo 4/5-6: 36-37.

1940b “Mededelingen”, Nia Organo 4/11-12: 78-79.

1940c “Mededelingen”, Nia Organo 5/1-2: 90.

1941a “Mededelingen”, Nia Organo 5/3: 100.

1941b “(Sen titolo)”, Nia Organo 6/1: 1, 12.

Paco (Danish-Swedish issue)

1959 “La II-a Internacia Konferenco de MEM en la kadro de la 44-a Universala Kongreso de Esperanto en Varsovio la 1-8. de aŭgusto 1959“, Paco – dana-sveda eldono 6/67: 6.

Pedoman Isteri

1938 “Persatoean Kaoem Iboe Minangkabau”, Pedoman Isteri 7/11-12: 124.

Sennaciulo

1950 “Memornoto”, Sennaciulo 21/7-8: 8.

Sennaciulo 1950 “Memornoto”, Sennaciulo 21/7-8: 8.

Soerabaijasch Handelsblad

1887 “Nederlandsch-Indië”, Soerabaijasch Handelsblad (13 October) 35/235: 2.

1888 “Brieven uit de hofstad; 's-Gravenhage, 24 November 1887”, Soerabaijasch Handelsblad (5 January) 36/3: 1.

1930 “Radio-causerie”, Soerabaijasch Handelsblad (31 December) 78/297: 6.

1931 “Lezing voor de radio”, Soerabaijasch Handelsblad (21 April) 79/90: 6.

Sudazia Bulteno

1958 “Naskiĝtago”, Sudazia Bulteno 1/1: 1.

The Australian Esperantist

1975 “News-digest – Diplomatic service”, The Australian Esperantist (juniojulio) 139/219: 16.

The British Esperantist

1912 “Esperanto Progress Abroad; Dutch East Indies”, The British Esperantist 8/92: 158.

Tutmonda Jarlibro Esperantista

1906 Tutmonda Jarlibro Esperantista, enhavanta the adresaron de Dro Zamenhof por 1906.

1907 Tutmonda Jarlibro Esperantista, enhavanta the adresaron de Dro Zamenhof por 1907.

Utrechts Nieuwsblad

1952 “(No title) Op den 11den Januari [...]”, Utrechtsch Nieuwblad (12 January) 59/216: 12.

1952 “Ds. Kyftenbelt overleden”, Utrechtsch Nieuwblad (12 January) 59/216: 2.

Voĉo el Indonezio

1954a “Eksposisi Esperanto”, Voĉo el Indonesio [2]/[2]: 9-10.

1954b “La Tria Diplomdisdono en Djakarta“, Voĉo el Indonesio [2]/[3]: 6.

1959 “Centra I.E.A. Djakarta“, Voĉo el Indonezio [7]/?(August): [29].

1960a “Kongres I.E.A. ke-I ditunda”, Voĉo el Indonezio 8/1: 10.

1960b “Pembentukan ‘Islama Esperanto-Asocio’”, Voĉo el Indonezio 8/1: 11-12.

1960c “Nia unua konferenco”, Voĉo el Indonezio 8/2: 1.

1960d “Apa kata pers di Indonesia tentang Konperensi Perama dari I.E.A.”, Voĉo el Indonezio 8/2: 2-8.

1960e “Keputusan2 konperensi pertama dari I.E.A.”, Voĉo el Indonezio 8/2: 11-12.

1960f “Kegiatan organisasi-organisasi Esperanto selama berlangsungnja Konggres Esperanto Sedunia ke-44 di Warsawa; Islama EsperantoAsocio”, Voĉo el Indonezio 8/2: 14.

1991 Voĉo el Indonezio 1?/11: 1.

Based on authors

Anonymous. [n.d.]. Lembaga Bahasa Esperanto Indonesia; Anggaran dasar. Semarang: Indonezia Esperanto-Asocio.

Anonymous. 1981. Tutmonda Esperantista Adresaro 1981. Marburg: Info-Servo r.a.

Arwani. [1954]. “Esperanto lingvo”, Voĉo el Indonesio [2]/[3]: 4-5.

Blackburn, Susan. 2000 “Political relations among women in a multi-racial city; Colonial Batavia in the twentieth century”, in: Kees Grijns and Peter J.M. Nas (eds), Jakarta-Batavia; Socio-cultural essays, pp. 175-198. Leiden: KITLV Press.

Blackburn, Susan. 2004a. Women and the state in modern Indonesia. Cambridge: Cambridge University Press.

Blackburn, Susan. 2004b. “Women’s suffrage and democracy in Indonesia”, in: Louise Edwards and Mina Roces (eds), Women’s suffrage in Asia; Gender, nationalism and democracy, pp. 79-105. London: RoutledgeCurzon.

Broto, D. 1958. “Amiko Esperanta, Kawanku”, attachment to Kedaulatan Rakyat 20 December.

Chapman, Hilary. 2013. “Neeldonitaj paperoj de iama mondvojaĝanto”, Brita Esperantisto 109/974: 37.

Cribb, R. and A. Kahin. 2004. Historical dictionary of Indonesia. Lanham: Scarecrow Press.

Datoe Toemenggoeng, Rkj. Ch. Sj. 1936a. “Bestrijding van den vrouwenhandel”, in: M.A.E. van Lith-van Schreven and J. Hooykaas-van Leeuwen Boomkamp, Indisch vrouwen jaarboek, pp. 55-57. Yogyakarta: Kolff-Buning.

Datoe Toemenggoeng, Rkj. Ch. Sj. 1951. “Letter to Julia Isbrücker, 20/12/1951”. [Archive of Internacia Esperanto-Ligo, correspondence between Cseh Privat, Julia Isbrücker, and Jan Isbrücker. Letter is signed with Chailan and “Toemenggoeng” is written on top of the letter for archiving purposes.]

Datoe Toemenggoeng, Rkj. Ch. Sj. 1953. “Gerakan Esperanto di Indonesia”, La Modera Voĉo de Indonezia UEA 1/2: 1-2. [Esperanto translation pp. 2-3.]

Datoe Toemenggoeng, Rkj. Ch. Sj. 1958. 30 Tahun menentang polygami. Djakarta: Penerbit Chailan Sjamsoe.

Datoe Toemenggoeng, Rkj. Ch. Sj. [1959]. Dengan paspor Republik Indonesia. Djakarta: Penerbit Chailan Sjamsoe.

Djohar, Rimba. 1969. Pancasila dan agama Konfusius. Semarang: Indonezia Esperanto-Instituto.

Doi, Ĉieko. 1995. Esperanto-Movado en Azio. Jokohamo: Mevo-Libroj.

Isbrücker, Julia. 1951. “Letter to Edmond Privat, 6/12/1951”. [Archive of Internacia Esperanto-Ligo, correspondence between Cseh Privat, Julia Isbrücker, and Jan Isbrücker. – Letter is not signed.]

Kökény L. kaj Bleier V. 1933-34. Enciklopedio de Esperanto. Budapest: Literatura Mondo.

Liem, Tjong Hie. 1928. “El natura kaj sciencoj. La malaja lingvo”, Esperanto 24/2: 29.

Liem, Tjong Hie. 1930. “Unuigho de GeEsperantistoj en Ned. Hindujo”, Hinda Esperantisto (March-April) [4]/8: [5].

Marin, Gaspard. 1951. “Vagado ĉirkaŭ la malnova mondo“, La Migranto (JulyDecember) 1/1: 7-8.

Marin, Gaspard. 1974. G. Marin vizitas sian hejm on – la mondon; Kun prologo de Marinko, Ĝivoje. Zagreb: Internacia Kultura Servo.

Marsoehar. 1958. “Bahasa Esperanto, Meladipri”, attachment to Sin Min 20 December and 27 December.

Miyatake, Seidô. 1932a. “Java no Esperantistoj o tou”,36 La Revuo Orienta 13/13: 455-457.37

Miyatake, Seidô. 1932b. Jawa no tabi.38 Nara: Miyatake Seidô.

Poeze, H.A. (ed.). 1983. Politiek-politioneele overzichten van Nederlandsch-Indië; Bronnenpublikatie. Deel II: 1929-1930. Dordrecht: Foris.

Poeze, H.A. (ed.). 1994. Politiek-politioneele overzichten van Nederlandsch-Indië; Bronnenpublikatie. Deel IV: 1935-1941. Dordrecht: Foris.

Scherer, Joseph Roman. 1931a. “Mond-vojaĝo por Esperanto – organizita de Internacia Centra Komitato de la Esperanto-Movado, Ĝenevo – Miaj unuaj tagoj en Javo (1)”, Heroldo de Esperanto (5 June) 12/23 (623): 2.

Scherer, Joseph Roman. 1931b. “Mond-vojaĝo por Esperanto – organizita de Internacia Centra Komitato de la Esperanto-Movado, Ĝenevo – Miaj unuaj tagoj en Javo (2)”, Heroldo de Esperanto (12 June) 12/24 (624): 2.

Scherer, Joseph Roman. 1931c. “Mond-vojaĝo por Esperanto – organizita de Internacia Centra Komitato de la Esperanto-Movado, Ĝenevo – Semarang kaj jarfino en Surabajo (1)”, Heroldo de Esperanto (10 July) 12/28 (628): 2.

Scherer, Joseph Roman. 1931d. “Mond-vojaĝo por Esperanto – organizita de Internacia Centra Komitato de la Esperanto-Movado, Ĝenevo – Semarang kaj jarfino en Surabajo (2)”, Heroldo de Esperanto (17 July) 12/29 (629): 2.

Scherer, Joseph Roman. 1933. Ĉirkaŭ la mondon kun la verda stelo. Köln: Heroldo de Esperanto.

Slinger, Nick H. 1931. “Nick H. Slinger - nova propagandist”, Heroldo de Esperanto (9 October) 12/41: 1.

Steiner, Hugo. 1950. Tutmonda Adresaro de Esperantistoj. Korneŭburg: Niederösterreichischer Verlag.

Sunardo, Eriko. 1995. Interview 24 December 1995. [“Emil Vokal of Radio Aŭstria Internacia interviewed Sunardo”, available after login from: http://www.ipernity.com/doc/69959/13814817.]

Wieringa, Saskia E. 2002. “3. The Garuda takes flight; From the colonial period to Independence”, in: Saskia E. Wieringa, Sexual politics in Indonesia, pp. 52-96. Basingstoke: Palgrave Macmillan. [Institute of Social Studies series.]

Wirdjosaksono, K. 1925. “Kiamaniere la javano edziĝas?”, Esperanto 23/3: 3-4.

Download

Share

COinS