Jurnal Kajian Stratejik Ketahanan Nasional
Abstract
This article will explain the dynamics of the role of credit unions (CU) in community empowerment in the context of social resilience. Keling Kumang Credit Union in West Kalimantan was used as a case study to see the empowerment efforts carried out, because CU places greater emphasis on human empowerment. Empowerment or financial literacy is just a means. Through qualitative research based on analysis of social media and documents, the social role of CUs will be examined. By using the observations of Peter Davis as a cooperative 'guru', the challenges and opportunities of a credit union are also explained. Peter Davis' reflection points will be applied in the context of CUs in West Kalimantan in general and for CU Keling Kumang in particular. With the SWOT method, namely looking at strengths, weaknesses, opportunities and challenges, several reflective conclusions will be drawn. Apart from that, proposals and suggestions were submitted, so that in the future CU can continue to play a role in accordance with its mission, namely building community welfare in a broad sense.
References
Administrator. (2023). Aliansi Petani Kelapa Sawit Keling Kumang (APKS KK). RSPO.Org.
https://rspo.org/members/1-0325-21-000-00/
Administrator. (2024). CU Lantang Tipo. CU Lantang Tipo. https://www.culantangtipo.org/index.html
Badan Pusat Statistik. (2025). Persentase Penduduk Miskin September 2024 turun menjadi 8,57 persen. Badan Pusat Statistik. https://www.bps.go.id/id/pressrelease/2025/01/15/2401/persentase-penduduk-miskin-september-2024-turun-menjadi-8-57-persen-.html
Bastos, P., & Sรกnchez, C. (2024). The Effects of Educated Leaders on Policy and Politics: Quasi-Experimental Evidence from Brazil. Latin American Economic Review, 33. https://doi.org/10.47872/laer.v33i.198
Beni, S. (2021a). CU sebagai Sarana Meningkatkan Kesejahteraan Masyarakat. Pena Persada.
Beni, S. (2021b). Pemberdayaan Anggota CU Sebagai Upaya Pengentasan Kemiskinan Di Kalimantan Barat. Sebatik, 25(1), 195โ200. https://doi.org/10.46984/sebatik.v25i1.1339
Cho, S. Y., & Jung, J. (2023). Effects of Individualism, Collectivism, Materialism, and Willingness to Pay for Environmental Protection on Environmental Consciousness and Pro-Environmental Consumption Behavior in Korea. Sustainability (Switzerland), 15(9). https://doi.org/10.3390/su15097596
CU Pancur Kasih. (2024a). Evaluasi 50 Tahun Gerakan Koperasi Kredit Indonesia. CU Pancur Kasih. https://cupk.org/๐๐ฏ๐๐ฅ๐ฎ๐๐ฌ๐ข-๐๐-๐๐๐ก๐ฎ๐ง-๐/
CU Pancur Kasih. (2024b). Pertumbuhan Anggota Baru Tertinggi CUPK Kuatkan Optimisme. CU Pancur Kasih. https://cupk.org/catat-pertumbuhan-anggota-baru-tertinggi-cupk-optimis-capai-cupk-emas-500-000-anggota/#:~:text=Anggota Baru KSP CU Pancur,angka sekitar 15.000-an orang
Davis, P. (2023). Co-operatives, Management Agency , Democracy and Failure: Why Governance Should Not Be Seen as the Issue. International Journal of Co-Operataive Accounting and Management, 6(1). https://doi.org/10.36830/IJCAM.20235
Deki, K. (2023). Koperasi Kredit dan Gereja Katolik โSebuah Gerakan Membangun Kesejahteraan Masyarakat.โ JAM-SK: Jurnal Akuntasi Dan Manajemen STIE Karya, 1(1), 44โ59. https://ejurnal.stie-karya.ac.id/index.php/jsk/article/view/4
Djojohadikoesoemo, M. (1941). 10 Tahoen Koperasi. Balai Poestaka.
Editor. (2021). Menteri Koperasi dan UKM Apresiasi CU di Kalimantan Barat. Ruai.Tv. https://ruai.tv/pontianak/menteri-koperasi-dan-ukm-apresiasi-credit-union-di-kalimantan-barat/
Efraim, B. (2012). Cultural Inheritance, Cultural Revitalization, Empowerment and Advocacy. In A. L. Tamayo, A. R. Mecer, J. Bamba, F. Wahono, V. Tauli-Corpuz, & E. Ngiuk (Eds.), Pancur Kasih Empowerment Movement (pp. 107โ134). Tebtebba Foundation and Institut Dayakologi.
Gaol. (2020). Taman Kelempiau Wisata Alam Terbuka Menarik di Semadak - Spirit News. Spiritnews.Co.Id. https://spiritnews.co.id/2020/01/05/taman-kelempiau-wisata-alam-terbuka-menarik-di-semadak/
Harvey, R. (2024). ICA announces theme for 2025 International Year of Cooperatives. Coop News. https://www.thenews.coop/ica-announces-theme-for-2025-international-year-of-cooperatives/
Haryo, W., & A. Handoko. (2017, July 10). Demokratisasi dengan Koperasi โCUโ. Kompas, July 10. https://www.kompas.id/baca/lain-lain/2017/07/10/demokratisasi-dengan-koperasi-credit-union
Hatta, M. (1957). The Co-operative Movement in Indonesia. (G. M. Kahin (Ed.)). Cornell University Press. https://doi.org/10.2307/2941611
Helliwell, C. (1978). Chapter 3 . Good Walls Make Bad Neighboursโฏ: The Dayak Longhouse as. 45โ65.
Hidayat, T., Priyambodo, & Eddy Setyanto. (2023). Analisa Kajian Perbandingan Koperasi Tradisional dan Koperasi Generasi Baru (New Generation Cooperative). Jurnal Humaniora Universitas Abulyatama, 7(2), 298โ30.
Hoyt, A., & Menzani, T. (2012). The International Cooperative Movement: A Quiet Giant. In P. Battilani & H. G. Schrรถter (Eds.), The Cooperative Business Movement, 1950 to the Present (pp. 23โ62). Cambridge University Press.
International Co-operative Alliance. (2025). Cooperative identity, values & principles | ICA. International Co-Operative Alliance. https://ica.coop/en/cooperatives/cooperative-identity
International Labour Organization, & International Cooperative Alliance. (2016). Cooperatives and the Sustainable Development Goals A Contribution to the Post-2015 Development Debate A Policy Brief. www.ilo.org/coop
Ivani, O. (2024). Kemenkop UKM: 70 Persen Koperasi di Indonesia Bergerak pada Usaha Simpan Pinjam. Tempo.Co. https://www.tempo.co/ekonomi/kemenkop-ukm-70-persen-koperasi-di-indonesia-bergerak-pada-usaha-simpan-pinjam-1965
Kohntopp, T., & McCann, J. (2018). Servant Leadership in the Workplace. In The Palgrave Handbook of Workplace Spirituality and Fulfillment (Vols. 1โ2). Springer International Publishing AG. https://doi.org/10.1007/978-3-319-62163-0
Komisi Kepemudaan KWI. (2023). Survey Militansi Iman OMK Indonesia. https://www.katolikana.com/wp-content/uploads/2023/06/Survei-Militansi-Iman-OMK-Indonesia.pdf
Munaldus. (2009). Keling Kumang. BASIS, 51โ54.
Munaldus. (2024). Pendidikan Anggota CU. Lembaga Literasi Dayak.
Petebang, E. V. (2019). 71 Tahun CU Membawa Perubahan. PUSKOPCUINA. https://puskopcuina.org/artikel/lihat/71-tahun-credit-union-membawa-perubahan
Putra, M. S. (2023). 30 Tahun CU (CU) Keling Kumang: Bertahan dan Berkembang dengan Shared Values Invictus. CU Keling Kumang.
Putri, A. (2024). Kiprah Spin Off CU Keling Kumang, Sejahterakan Anggota dari Ekonomi Hingga Pendidikan. Tribunpontianak. https://pontianak.tribunnews.com/2024/02/29/kiprah-spin-off-cu-keling-kumang-sejahterakan-anggota-dari-ekonomi-hingga-pendidikan?page=all#goog_rewarded
Ramli, A. (2024). Aset CU KK Capai 2 Triliun,Valentinus Sebut Anggota Bertambah. RRI.Co.Id. https://www.rri.co.id/daerah/571125/aset-cu-kk-capai-2-triliun-valentinus-sebut-anggota-bertambah
Redaksi. (2023). Sejauh Mana Peran CU di Kalbar Dalam Percepatan Akses Keuangan Daerah. Senentangnews.Com. https://senentangnews.com/read/26145/sejauh-mana-peran-cu-di-kalbar-dalam-percepatan-akses-keuangan-daerah.html
Rozy, A. C., Cahyati, A., Tria, M., & Fathia, R. E. (2023). Jenis-Jenis Koperasi. Neraca Manajemen, Ekonomi, 2(9), 1โ14.
Salma, Z. F. (2024). Pengertian CU dan Perbedaannya dengan Koperasi Simpan Pinjam. InvestBro. https://investbro.id/credit-union/
Singh, L., & Ahmad, T. A. (2022). Examining the Impact of Social Media on Youth and Its Future for History Learning. Paramita, 32(2), 253โ262.
Suroto. (2021). Koperasi Keling Kumang dan Geliat Perlawanan dari Tanah Dayak. Warta Koperasi. https://wartakoperasi.net/koperasi-keling-kumang-dan-geliat-perlawanan-dari-tanah-dayak-detail-433340.html
Suroto. (2023). PEMEKARAN (SPIN OFF) KOPERASI SEKTOR RIIL DAN KOPERASI MULTI PIHAK. Warta Koperasi. https://wartakoperasi.net/pemekaran-spin-off-koperasi-sektor-riil-dan-koperasi-multi-pihak-detail-447290.html
Tamayo, A. L., Mecer, A. R., Bamba, J., Wahono, F., Tauli-Corpuz, V., & Ngiuk, E. (Eds.). (2012a). Pancur Kasih CU Movement. Tebtebba Foundation and Institut Dayakologi.
Tamayo, A. L., Mecer, A. R., Bamba, J., Wahono, F., Tauli-Corpuz, V., & Ngiuk, E. (Eds.). (2012b). Pancur Kasih Empowerment Movement (Vol. 1). Tebtebba Foundation and Institut Dayakologi.
Tribun, M. (2023). Bukti Nyata Perkembangan Koperasi di Kalbar, Dirikan Yayasan Pendidikan Hingga Perhotelan. Dinas Koperasi, Usaha Kecil Dan Menengah Provinsi Kalimantan Barat. https://diskopukm.kalbarprov.go.id/berita/bukti-nyata-perkembangan-koperasi-di-kalbar-dirikan-yayasan-pendidikan-hingga-perhotelan/
Walfajri, M. (2017). Koperasi Lantang Tipo bidik tambahan aset. Kontan.Co.Id. https://keuangan.kontan.co.id/news/koperasi-lantang-tipo-bidik-tambahan-aset
Widyaningrum, & Bethagustav, S. (2022). Statistik Koperasi Simpan Pinjam 2021. In T. Sugiyanto & I. Sundari (Eds.), Badan Pusat Statistik. Badan Pusat Statistik.
Bahasa Abstract
Artikel ini akan memaparkan dinamika peran credit union (CU) dalam pemberdayaan masyarakat dalam konteks ketahanan sosial. CU Keling Kumang di Kalimantan Barat dijadikan case study untuk melihat upaya-upaya pemberdayaan yang dilakukan, karena CU memang lebih menekankan pemberdayaan manusia. Pemberdayaan atau literasi keuangan adalah sarana. Melalui penelitian kualitatf berdasarkan analisis media sosial dan dokumen-dokumen, peran sosial CU akan dicermati. Dengan meminjam pengamatan Peter Davis sebagai seorang 'guru' koperasi, dipaparkan juga tantangan-tantangan dan peluang dari sebuah koperasi kredit, yang menjadi nama lain dari CU. Butir-butir refleksi Peter Davis akan diterapkan dalam konteks CU di Kalimantan Barat pada umumnya dan untuk CU Keling Kumang pada khususnya. Dengan metode SWOT, yaitu melihat kekuatan, kelemahan, peluang dan tantangan, beberapa kesimpulan reflektif akan diambil. Selain itu, usulan serta saran disampaikan, agar di masa depan CU tetap dapat berperan sesuai misinya, yaitu membangun kesejahteraan masyarakat dalam arti luas.
Recommended Citation
Binawan, Alexius Andang and Masiun, Stefanus
(2024)
"Tantangan Dan Peluang Credit Union Sebagai Penguat Ketahanan Masyarakat,"
Jurnal Kajian Stratejik Ketahanan Nasional: Vol. 7:
No.
2, Article 3.
DOI: 10.7454/jkskn.v7i2.10094
Available at:
https://scholarhub.ui.ac.id/jkskn/vol7/iss2/3
Included in
Defense and Security Studies Commons, Other Social and Behavioral Sciences Commons, Peace and Conflict Studies Commons, Terrorism Studies Commons